Bütün çocuklar bazen yalan söyler. Önemli olan konu büyümeden ve alışkanlık haline gelmeden nasıl çözümleneceğidir.
Kirlettiği yerler için, ablası ya da abisi okulda olduğu halde onu suçluyor ya da sürekli olmadığını bildiğiniz hikayeler mi anlatıyor?
Çocuklar rol yapabilir, bazı şeyleri anlatırken değiştirebilir. Bu bilerek birilerini kandırdıklarını mı gösterir?
Bir çok ebeveynin aklını karıştıran bu sorunun cevabını McGill Üniversitesi araştırdı. Araştırma sonucunda küçük yaşlarda yalan söylemenin çocuğun kişisel gelişimi için dönüm noktası olduğu bulgulandı.
Konuyla ilgili yapılan bir çok araştırma da çocukların küçük yaşarda gerçek ile hayali birbirinden ayıramadığını ve sadece istediğini söylediğini bu durumun zamanla gerçekle hayali ayırt etmeye başlayarak doğruları bulmalarını sağlayacağını gösteriyor.
Yalan söylemek bir çocuğun elbisesini kendi başına giymeyi öğrenmesinden farklı değildir.
Yalan söyleme çocuklarda yaşlara göre farklılık gösterebiliyor. Parlak çocukların yalan söylemeye başlaması, bu davranışın sonrasında sorunlar çıkacağını anlaması ve yalan söylemeyi bırakması süreci 2-3 yaş arasında tamamlanıyor. Genelde 4-6 yaşında çocukların yalan söylediğinde sonunda istemediği bir durumla karşılaşacağını anlaması gerekiyor. Bu noktada yalan söyleyen çocuğa karşı bizim ve çevresinin verdiği tepkiler gelecekte yalana karşı tutumunu belirliyor.
Çocuklarımızın yalan söylemenin doğru olmadığını öğrenmeleri ya da öğrenememeleri konusunda en önemli örneği bizler oluşturuyoruz. Dışarı çıkmak üzereyim deyip evde kalınması, sevilmeyen bir şeyi kısa süre için seviyor gibi yapmak ya da biriyle hoşça vakit geçirildiği söyleyerek arkasından farklı konuşulması gibi olayları ve ayrıntıları çocuklarımız takip eder. Büyüklerin dünyası için beyaz ya da pembe gibi renklerle tanımlanan ve önemsizmiş gibi gösterilen yalanlar çocuklarımızın ilk yalan deneyilerini oluşturmaya başlar. Çocukların yanında kesinlikle yalan söylenmemelidir. Yalanın kötü olduğunu söyleyen, bu gibi durumlarda çok sert olabileceklerini sürekli anlatan anne babanın çocuğunun karşısında başkalarına yalan söylemesi nasıl açıklanabilir!
Yalan konusunda doğru yönlendirilen çocuğun sosyal becerileri gelişiyor.
Bir dönüm noktası olarak kabul edilen yalan söyleme davranışı gelecekte çocukların sosyal becerilerini doğru olarak kurgulamasını sağlıyor. Çocuğunuzun söylediği yalanlara nasıl tepkiler verdiniz ya da veriyorsunuz?
Kötü olduğunu bildiği halde neden yalan söylüyor?
Neyi göstermeye çalışıyor, yalanlar neler anlatıyor? Gerçeklerle hayalleri ayırt edecek yaşta olmasına rağmen hala yalan söylüyorsa bu, bize bazı şeyler anlatmaya çalışıyor, demektir.
- Olması gerekenden fazla beklenti; Çocuğunuzdan beklentileriniz, onun yapabileceğinden fazlaysa ya da istemediği şeyleri yapması için onu zorluyorsanız yalanlara da hazırlıklı olmalısınız. Daha fazla akademik başarı ya da yapamayacağı halde yüzmede herkesi geçmesi gibi istekleriniz varsa ve bunlar kapasitesinin üzerindeyse size hayal kırıklığına uğratmamak adına yalana başvurabilir.
- Modeller; Yakın çevresinde ona örnek oluşturan kişiler yalan söylüyor ve bunu eğlenceli bir olaymış gibi gösteriyorsa, istenen sonuçlar elde ediyorlarsa bu yalana teşvik edebilir.
- Aşırı tepkiler; Verilen aşırı tepkiler çocukları yalan söylemeye zorlamaktadır. Yapılan bir hatada sizin vereceğiniz tepkiyi önceden tahmin eden çocuk yalan söyleyebilir. Çocuk bu yalanı kendini koruma amaçlı söylemektedir.
- İstenmeyen olaylar; Bazen istemediği olaylar olabilir bunlardan kaçmak için yalan söyleyebilir. Kardeşinin oyuncağını istemeden kırmıştır. Burada özür dilemesi gerektiğini ve harçlıklarıyla aynısını alması gerektiğini bilmelidir.
- Sevgiyi kaybetme korkusu; Ailesinin, öğretmeninin ya da arkadaşlarının onayı ve sevgisini kazanmak için yalan söylemeye çalışabilir. Bu gibi durumlarda çocuğunuzla her zaman gurur duyduğunuzu onun yanında olacağınızı ve destek olacağınızı ona anlatın. Bununla ilgili kitaplar okuyabilir ya da film izleyebilir ve konu hakkında konuşabilirsiniz.
Peki yalan söylemeye devam ederse ne yapacağız?
İlk yalanları yakaladınız, geçici ve çocuğunuzun gelişimi için önemli bir süreç olduğunu biliyorsunuz. Yalanın kötü olduğunu çocuğunuza açıkladınız fakat bildiği halde hala yalan söylemeye devam ediyor.
- Soğukkanlı ve sakin olun.
- Neden yalan söylediğini araştırın. Bu sebepleri nasıl ortadan kaldırabileceğinizi düşünün.
- Model olun.
- Yalana tolerans göstermeyin. Üzerinde durmuyormuş gibi davranmayın.
- Net olun.
Fakat yalanlara son vermek için de cezalandırmak ya da utandırmak yerine yalan söylemenin kötü olduğu ona ve sevdiklerine zarar vereceğini tekrar açıklayın bu yalanın sonunda nasıl telafi etmesi gerektiğini anlatın. Kırılan bir şey için özür dilenip tekrar alınması gibi.
- Yalan söylemenin kötü olduğunu öğreten kendinizce küçük bir eğitim programı oluşturun. Bu konuda dikkatli olun. Bir uzmandan yardım alabilirsiniz. Yaşına ve düzeyine uygun materyaller seçilmeli.
Eğitim programınızda;
- İçinde yalan söyleyen kahramanın sonunda doğru söylemenin önemini anladığı kitaplar okuyun. Düşündüklerini hissettiklerini sorun.
- Yalan söyleyen kahramanın yaşadıklarını anlatan çizgi filmleri birlikte izleyin. Düşündüklerini hissettiklerini sorun.
- Yalanla ilgili bir dramatizasyon oyunu oynayın. Sonunda neden bu oyunu oynadığınızı sorun.
- Yalan söyleme ile ilgili birlikte resim yapın. Bu resmi anlatmasını isteyin.
- Yalan söylemenin kötü olduğunu öğrendiğinden emin olun.
- Yemekten ince bir paket bitmiş cips ve yağlı küçük parmakları zaten görüyorsanız. Bunu kim yedi, nasıl yedi, ne zaman yedi? diye sormak yerine, “Cips yemek istemişsin. Lütfen bir sonrakinde bana sor. Yemek yenmesine 2 saat varsa, izin verebilirim. Şimdi lütfen ellerini yıka” diyebilirsiniz.
- Gelecek sefer size sorduğunda bunu değerlendirin. Onu sorduğu izin aldığı için tebrik edin.
Yalanlar ne zaman ciddileşir?
Yalan söyleme büyük yaşlarda alışkanlık haline geldiyse ciddi bir konudur. Yolunda gitmeyen bir şeylerin olduğunun göstermektedir. Bu konunun sebeplerini araştırmalı ve bir uzmandan yardım almalısınız.
